Баткенде жүргөнүмө байланыштуу бул жактын дагы бир бренди болгон насыбай тууралуу жазууну эп көрдүм. Макалам толук кандуу чыгышы үчүн профессионал насыбайчы табышым керек болду. Сураштырып жүрүп, насыбай сүйүүчүлөрдүн версиясы боюнча №1-аталган насыбайчыны таптым. Кызыгы, буга чейин бир да журналист наспуруш абамдын үйүнө кире албаптыр...

«БИР ЖЫЛДА 5 ТОННАГА ЧЕЙИН НАСЫБАЙ ӨНДҮРӨМ»
Маектешим мурун кызыл Нива айдап жүргөндүктөн, кардарлары аны «кызыл Нивачан наспуруш» деп таанышат экен. Каарманым ачыкка чыгуудан баш тартып, аты-жөнүн жашырды. Ошондой эле насыбайдын жасалуу ыкмасын коммерциялык сыр деп, чечилип айтып бербеди.

– Насыбай жасоону кимден үйрөнгөнсүз?
– Бул – атамдан калган кесип. Атам насыбай жасап сатчу. 5-классымдан тарта эле аны ээрчип, насыбай жасоонун сырларын үйрөнө баштагам. Буюрса, мен да бул ишимди уулума үйрөтөм.

– Насыбай жасаган кишини насыбайчы дейбизби же башка да аталышы барбы?
– Наспуруш дейт. «Пуруш» деген сөздү тажикчеден которгондо «сатуучу» дегенди билдирет.

– Жумушуңуз оор болсо керек...
– «Жеңил эч нерсе жок» дегендей, мунун да өзүнө жараша түйшүгү бар. Көбүнчө чаңда иштейсиң. Жагымсыз жыттан башың айланат дегендей. Алгач тамекинин жалбырагын тегирменден ундай кылып тарттырабыз. Анан үйлөрдү кыдырып, оттун күлүн жыйнайбыз. Күлдүн да унун алабыз. 5 килограмм күлдөн 1 килограмм уну алынат.

– Насыбайдын кандай түрлөрү бар?
– Мен билгенден Дүйшөмбүнүн насы, Ленинабаддын насы деген белгилүү түрлөрү бар. Алар жасалуу жолу жана формасы менен айырмаланат.

– Баткен насы кандай түрүнө кирет?
– Эң таза жана күчтүү нас Баткендики. Себеби нас жасалчу тамекинин эң таза сорту бизде өсөт. Анан баткендиктердей башка эч ким жакшы карап-өстүрө албайт тамекини. Ошондуктан Өзбекстан, Тажикстандан келип алып кетишет.

– Өзүңүз чегесизби?
– Ооба.

– 5-класстан бериби?
– Жок, 7-класста баштагам. Атамдан жашынып чекчүмүн.

– Насыбай жасагандардын баары 100 пайыз чегишсе керек, ээ?
– Арасында чекпегендер деле бар. Эми насыбай кандай болгонун билиш үчүн чегүүгө туура келет.

– Буга балээнин баары кошулат дешет. Мисалы, тооктун кыгы. Ушул чынбы?
– Жок. Насыбайдын айрым түрлөрүнүн тооктун кыгына окшошуп кеткени мындай сөздөрдүн чыгып кетишине таасирин тийгизгендир...

– Насыбай жасоо менен жетиштүү киреше табууга болобу?
– Жашап жатабыз. Үй-бүлөмдү багып жатам. Там салдым. 4 балам бар, аларды окутуп жатам. Кызыл Нивам бар эле, ал кызыл Жипке айланган.

– Бир жылда канча насыбай өндүрөсүз? Сезон деген түшүнүк барбы сиздерде?
– Бизде сезон деген түшүнүк жок. Муну жайы-кышы чеге беришет. Болгону, сакталуу мөөнөтү 6 ай. Үйүмдөгү цехте жасайм. Аны заводум деп коём. 3 жардамчым бар. Бир жылда 5 тоннага чейин насыбай өндүрөбүз. Менин товарым Орусияга чейин кетет. Бишкекке чейин «доставка» кылып берем.

– Килограммын канчадан сатып жатасыз?
– Азыр орто эсеп менен 120 сом болуп жатат.

– Сиз билгенден насыбайдын адамга кандай пайдасы жана зыяны бар?
– Зыянын билбейт экенмин... Пайдасын айтсам, аллергия, грибок сыяктуу оорулардан арылууга жардам берип жатканын угуп жүрөм. Баткенде аялдар да чегерин угуп жатсаң керек. Аялдар дарылык максатта пайдаланып, анан организми көнүп, көз каранды болуп калат. Жеке мен өзүм да чегем. Зыянын көрө элекмин. Эл катары эле жашап жүрөм, ата болуп.

Насыбай байыртадан эле Кыргызстан, Өзбекстан, Тажикстан, Түркмөнстан, Ооганстан, Казакстандын түштүгү жана Кытайдын батышында колдонулуп келген. Учурда Түркмөнстанда насыбайды жасоого жана сатууга тыюу салынган. Насыбай тамеки өсүмдүгүнөн жасалгандыктан, организмдин никотинден көз каранды болуусуна алып келет. Ошондой эле аны чегүү тиш, ичеги-ашказан оорулары жана ооз көңдөйүнүн рагына алып келиши мүмкүн деген маалыматтар бар.

НАСЫБАЙ ЖАСООНУН ЖОЛУ
1. Наcыбай жасалчу тамеки кадимки тамекиден жапыз өсөт. Алгач парникте көчөтү өстүрүлүп, кийин талаага тигилип, 100 күндүн ичинде бышат.
2. Бышкандан кийин жалбырактары үзүлүп үйгө алынып келинип, көлөкө жерде кургатылат. Күнгө кургатса саргайып кетет. Андан соң кургатылган жалбырактар тегирменде ундай болуп тартылат.
3. Насыбай жасоодо тамеки жалбырагынан тышкары жыгач отундун күлү, тоодо өскөн үлкөн (эл арасында ширеч деп да айтылат) чөптүн тамыры, суу, акиташ керектелет.

P.S. Биз насыбай тууралуу макаланы жарнамалоо максатында эмес, кызыктуу маалымат катары бердик.

Базарбек Абдураимов
batken@super.kg