18-октябрда Жогорку Кеңештин депутаттары көп талаш-тартыштардан кийин мыйзамга өзгөртүү киргизишти. Эми мыйзам боюнча, адам уурдаган, никеге турууга мажбурлап кыз ала качкан адам 3-7 жылга чейин эркинен ажыратылат.

«КЫЗЫМ СҮЙҮКТҮҮ ЖАР, МЭЭРИМДҮҮ ЭНЕ БОЛУУГА ЖЕТПЕЙ КАЛДЫ...»
Кыз ала качуу кыргыз коомчулугунун күнүмдүк турмушунда актуалдуу, көйгөйлүү маселеге айланып калганы жалпыга маалым. Мунун кесепетинен канчалаган кыздардын тагдырына балта чабылып, ал тургай өз өмүрүн кыйгандар да бар.
Ысык-Көл облусуна караштуу Ак-Суу районунун Ак-Суу айылынын тургуну Ырыс Касымбай кызы да өзүн ала качышкандан кийин өз өмүрүн кыйган. Аны ала качкан Шайымбек Иманакунов 6 жылга эркинен ажыратылды. Өлкөбүздө кыз ала качкан адам 1-жолу соттолуп отурат. Мунун негизинде жабырлануучу жана айыптылуучу тараптын ойлорун угуп, окуяны изилдеп көрдүк.

Ырыстын апасы Динара айым «менин кызым да сага окшоп кабарчы болууну самачу» деп кеп баштады:

– Менин жети балам бар. Ырыс бешинчиси эле. Мектепти жакшы аяктап, Каракол шаарындагы жогорку окуу жайдын 1-курсун бүтүргөн. Кыздарымдын кичүүсү болгондуктанбы, айтор, Ырыс экөөбүз курдаштардай сырдашчу элек. Анын Айбек деген жигит менен сүйлөшүп жүргөнүн билчүмүн. Кызымдын сөздөрүнөн Айбекти өзгөчө жактырарын байкаар элем. Экөө күзүндө баш кошолу деп максат кылып жатышкан. Ар бир адам келечекке максат коюп, жакшыдан үмүт этип жашайт эмеспи, бирок кызым сүйүктүү жар, мээримдүү эне болууга жетпей калды...

«НАМЫСЫМДЫ АЛДЫРЫП, ЭМИ ҮЙГӨ КАНТИП БАРАМ?..»
– Айылдын четинен улуу балабызга үй сатып алганбыз. Кечкисин ошол үйдү кайтарып бирөөбүз кончубуз. Мен ошол үйгө кетип, Ырыс үйдө калган. Эртең менен келсем, кызым окуп жаткан китептер турат да, өзү жок. Сабакка кетти деп эле, оюма эч жамандык келген жок. Анан саат тогуздар чамасында бир унаа токтоп, «кызыңарды келин кылып алдык» деп кулдук уруп киришти. Ачуу басарга келгендер бизге коңшу жайгашкан Сары-Камыш айылынан экен. «Кызыңыз кат жазып жиберди» деп мага башка бирөө жазган катты көрсөттү. «Бул кызымдын колу эмес» деп окуган жокмун. «Күйөө бала канча жашта, эмне иш кылат?» деп сураштырсак, кызымдан 16 жаш улуу болуп чыга келди. Ал мурун дагы үйлөнүп, ажырашкан экен. Санаабыз чыдабай өз көзүбүз менен көрүп келүү үчүн жөнөп калдык. Барып кызыма жолугуп, «кызым, кетесиңби?» десем деле, «каласыңбы?» десем деле үн катпай, башын чайкап туруп алды. Жүрөгүм башкача болуп, шайыр кызымды тааный албай турдум. Эшикке алып чыгып сүйлөшсөм, «түнкү саат 11лерде ала качып келишти. Нике кыйдырып, төшөк салып беришкен. Намысымды алдырып, эми үйгө кантип барам?..» деп мукактанат.

«УШУНДАЙ БИЗНЕС КЫЛЫП ЖАТТЫҢАР БЕЛЕ?» ДЕШТИ»
– Болор иш болгон соң оң жагына чечилсе деп аракет кылдык. Ачуу басарга 1 кой, 15 миң сом өлчөмүндө акча алып келишиптир. Келген кудаларды салт боюнча кийит кийгизип, колубуздан келишинче сый көрсөтүп узаттык. Бир күн өткөн соң улуу кызым Ырыска телефон чалса, «мени алып кеткилечи» деп ыйлап жиберди. Кечинде барып алып келдик. Аңгыча жарым саатка жетпей артынан эки машина келди. Дарбазаны тарсылдатып, «кыйын болсоңор кечээ ачуу басарды ичип-жебей туруп алып кетпейт белеңер, же ушундай бизнес кылып жаттыңар беле?» деп күйбөгөн жерди күл кылышты. Аягында ачуу басарга алып келген акчаны санап берип араң кутулдук.
Кызымдын тагдырына жаным кейип, түнгө чейин сүйлөшүп отурдум. Таңга жуук саат 5терде көзүм илинип кетиптир. Ошол учурда Ырыс сарайга кирип муунуп алыптыр. Эне деген эне экен, жүрөгүм бир башкача болуп ойгонуп кеттим. Артынан чыгып, 5-10 мүнөт эле жетишпей калыптырмын, канымдан жаралган кызымдын өмүрүн сактап кала албадым!.. Үйүбүз ызы-чуу эле боло түштү. Ала качып кеткен тараптан беш-алты киши келип, кайрат айткандын ордуна «бизге бербеген кызыңарды жерге бердиңерби?!» деп кыйкырып-өкүрүп кетишти. Өздөрүнүн күнөөсүн сезбей, кечирим сурабаганына ичибиз ачышты. «Өлгөндүн үстүнө көмгөн кылбагыла!» деп, айлабыз кетип милиция чакырууга мажбур болдук. Негизи, соттотуп жиберели деген оюбуз жок болчу. Айылдаштардын «чырактай болгон кызыңдан айрылсаң да, баланын энеси оорукчан деп аяп жатасың, а сени ким аяйт?!» деген сөздөрү катуу таасир этип, сотко берип салдык. Тергөө иши аяктап, Ак-Суу райондук соту үстүбүздөгү жылдын 20-сентябрында болду. Негизи, сот 14 жылга эркинен ажыратуу чечимин чыгарган. Анан жашоо-шартына карап 6 жылга кыскартышты.

«КЫЗ ӨЗҮ МАКУЛ БОЛГОН»

Ал эми Ырысты ала качкан Шайымбек Иманакуновдун жактоочусу Алишер Бектуров «экөө сүйлөшүп баш кошкон» дейт.

– Окуя быйыл июнь айында болгон. Шайымбек Иманакунов менен Ырыс Касымбай кызы экөөнүн макулдугу менен айылдык молдо келип нике кыйып, күбөлөр катышып, кадимкидей той болгон. Кыргыздын салты боюнча ачуу басарга барып, из кубар келип дегендей. Тойго айылдын жарым эли катышкан. Жакшы тилекти таш каап, күтүлбөгөн окуя болуп отурат. Кыз тарап экөөнүн сүйлөшүп жүргөндүгүн жалган деп жатышат. Ага карата атайын уюлдук компаниялардан чыгарылган далилдер бар. Ырыстын февраль айынан берки Шайымбекке жазган СМСтери колубузда сакталуу.
Соттун бир жактуу карап койгондугуна нааразы болуп жатабыз. Ак-Суу райондук соту Шайымбек Иманакуновду 6 жылга эркинен ажыратты. Эми иш Ысык-Көл облустук сотунда каралат. Сот адилет чечим чыгарып берет деп үмүт кылып жатабыз.

Адатта, ала качуу менен башталган үй-бүлөнүн пайдубалы бекем болбойт. Кээде минтип бирөөнүн чырактай жанган кызынын көз жашы төгүлүп, өмүрү кыйылат. Андыктан ала качуу адатынан арылганыбыз оң болоттур, окурман...

Айзат Анарбекова
karakol@super.kg

«Супердин» сурак бурчу
КЫЗ АЛА КАЧУУГА КАНДАЙ КАРАЙСЫЗ?

Турсунбек Акун, КРнын Акыйкатчысы:
– Кыз ала качуу – жапайычылык. Биз кыз ала качууну каада-салт деп көз жумуп койбостон, аны менен активдүү күрөшүүбүз кажет. Кыздардын да убал-сообу бар. Аларды малга теңеп, күчкө салып ала качуу – мыйзамга каршы чыккандык.

Савда Өзбекова, соодагер, Баткен шаары:
– Ала качууга каршымын. Эл арасында кыз ала качуу кыргыздын илгертен келе жаткан салты деп айтылат. Бирок мындай жол менен баш кошкондордун басымдуу бөлүгү бирге түтүн булатып кете албай жатышат.

Медер Абдыманапов, жаштар иштери боюнча адис, Ош шаары:
– Бул салт эмес, кылмыш. Бирөөнүн бапестеп багып койгон кызын көчөдөн көрүп уурдап кетүү – адамдык баалуулуктардын жоголгон чекити. Ала качуунун айынан сүйгөнүнөн айрылган көпчүлүк кыз-жигиттер суицидге барып жатышат.

Назима Алмазбек кызы, студент, Ош шаары:
– Албетте, терс көз караштамын. Буга мыйзам да жол бербейт. Кызды ой-боюна койбой ала качуу адам уурдоого барабар. Эгер тааныбаган бала мени ала качса, мен мыйзам түрүндө анын үстүнөн арызданам. Ар бир кыз ушундай кылса, бул адат токтойт.

Ташболот Примкулов, партиялык кызматкер, Жалал-Абад шаары:
– Эгерде кыз-жигит алдын ала сүйлөшүп алып ала качууга барышса, анда каршы эмесмин. Жолдо эле бара жаткан кызды уурдап кетсе, анда ал – кылмыш. Бири-бирин тааныбай туруп үйлөнүү түшүнбөстүккө, анан ажырашууга алып келет.

Нурпери Темиркул кызы, студент, Талас шаары:
– Ала качуу салт эмес. Кыздар отурбай койгондо кемпирлер «кетсең каргыш тиет, багың байланат» дешет. Чынында, шариатта укугу кордолуп жаткан кыздын каргышы кайра тигилерге тиет. Андыктан кыздар коркпой эле отурбай коюулары керек. Жигиттер да сүйлөшүп, жактырган адамына гана баш кошушса...

Луюжера Жумазова, пенсионер, Каракол шаары:
– Күч колдонуп ала качып, жеңил ойлуулук менен эле кызды мал катары уурдашат. Бул көрүнүш таптакыр туура эмес. Качан гана эки жашта бирдей сезим болгондо, туруктуу үй-бүлө, ишеничтүү жубайлар пайда болот.

koom@super.kg