Кыргыздар тойду өтө жакшы көрөбүз. Кээде ашыкча эле. Баткен облусунун социалдык-эко­номикалык абалын эске алганда, бүгүнкү тойлор элдин абалын ого бетер оорлоштурууда. Буга төмөнкү иликтөөбүз далил.

Куда түшүү 20-40 миң сомго чейин;
Калың берүү 60-150 миң сомго чейин;
Кыздын себи 150 миң сомдон ашык;
Үлпөт той өткөрүүгө 60-100 миңден сомдон ашуун акча сарпталат.

Кыргыз «той да болот, тойдун эртеси да болот» дейт эмеспи. Ушунча акча кетирген жаштар батирден батирге көчүп жашабай, тойго кетчү акчаны керегине жаратып алса болбойбу? Заманбап үйлө­нүү той биздин кыргыздын салтына да кирбейт. Мисалы,
ЗАГСка автоунаалардын кортеджи менен баруу салтпы? Же ак көйнөк кийүү кыргыздын салтыбы? Кимден, кайдан келген бул адаттар? Алардын жаштар үчүн кандай тарбиялык таасири бар?
Биздин пикирибизде, ушул күндөгү тойлор той берген адамга да, ал тойго барган адамга да бир топ маселе жаратып жатат. Бул нерсени айтып жатканыбыз, той өткөргөндөрдөн сурамжылоо жүргүзсөк, алардын көпчүлүгү «эл алдында уят болбойлу» деген ойдон улам гана той өткөрүшөрүн айтышты. Той бүткөндөн кийин карыз болуп, анын артынан ыры-чыры чыккан үй-бүлөлөр кездешет. Балким, бул биздин экономикалык абалыбыз оор кезде болуп жаткан көрүнүштүр. Канткенде да олутсуз салтты эмес, тойдун, баш кошуунун тарбиялык таасирин күчтөнтө турган мезгил келди.
Дагы бир кошумчалап кетүү­чү жагдай бар. Ал – тойду өткө­рүү­дөгү тартиптин өзгө­чөлүгү. Той дегенде жалпы эле Баткен районунда жана шаарында той болуп жаткан үйдө кечинде, эртеси, бир жумага чейин конок үзүлбөйт. Коноктун келгени жакшы, бирок кайра-кайра келе берген коноктордон той ээси канчалык чыгашага учурап жатканы баарына белгилүү. Мындай жагдай белгилүү болуп жатса да, эки күндөн кийин бара беребиз. Бул деген той ээси чакырган убакта барбай, кийин барып, үй ээлерине маселе жаратып, чыгашасын көбөйтүп жатканыбыз. Болбосо чакырган саатта барып, кетип калсак, үй ээлерин түйшүктөн куткармакпыз.
Бизге коңшулаш тажик туугандарда (Исфара районунда) тойго баруунун тартиби темирдей катуу экен. Чакырылган коноктор белгиленген убакта келип сый көрүп, конок болуп кетишет. Эгерде конок эрте келип калса, белгиленген убакытка чейин күтүп отурат. Ал эми белгиленген убактан кеч келген­дерге сый көрсөтмөк тургай, эшиктерин жаап коюшат.
Биз тойлорго каршы эмеспиз, ошол тойлордогу аша чапкан көрүнүштөр азайса дейбиз.

Бегайым Тажибай кызы
batken@super.kg