КЫЗЫКТУУ

• Мексикада жашаган кичинекей үкү кактустардын тоңкулдактар ойгон коңулдарында жашашат.
• Үкүлөр адамдардан 40-50 эсе жакшы угат.
• Бир үкү 1 түндө 5-20 чычканды кармап жээри белгилүү.

Кыштоочу канаттуулар
Үкүлөрдү деңиз жээктеринен, тоолордон, токойлордон, талаалардан, шаарлардан да жолуктурууга болот. Бирок көп түрү токойлорду мекендешет. Жашаган жерлеринде кышташат. Европаны мекендеген кулактуу үкү гана келгин канаттууларга кирет.

Даяр уяны пааналашат
Уя салбай, сагызган, карга же жырткыч куштардын бош калган уяларында жашашат. Аскалардын жаракаларын, адам жашабаган үйлөрдү, дарактардын уюктарын да байырлашат.

Түбөлүк бирге жашашат
Жыныстык жактан 1 жашта жетилишет. Жазында жупташат. Эркеги ургаачысынын көңүлүн бурдуруу үчүн кайкып учуп, канаттарын чапкылап, үн чыгарышат. Аны «жактырган» ургаачы үкү үн салып, үй-бүлө жаралат. Ургаачысы 3-10 жумуртка басып чыгарат.

Айлап суу ичпей жүрө алышат
Чаңкоосун курмандыгынын каны менен кандырышат. Бирок суу аларга канат-талдарын жууп-тароо үчүн керек. Андыктан жамгыр жааганда уяларына кирбей отура беришет.

Кээ бир түрү күндүз да аң уулашат
Үкүлөр жалаң түнкүсүн аң уулашат деп ойлогондор жаңылышат. Айрым түрлөрү: ак үкү, таранчы үкү, карчыга үкү, бабырган күндүзү да мыкты аң уулашат.

Жемин бүтүн жутат
Кичине үкүлөр чычкан, майда жылан, жөжө, чымчыктарды жешсе, чоңдору тыйын чычкан, коён, кара курт, суур жана башкаларды да жешет. Жеми кичине болсо бүтүн, чоң болсо кесимдерге бөлүп жутат. Сиңбей калган сөөк, канат-жүндөрдү тоголоктоштуруп кулгуп салат. Деңиз жээктерин байырлагандар балык менен да тамактанышат.

Ырым-жырым үчүн ата беришип, саны азаюуда
Кыргызстанда үкүлөрдүн бабырган, мыкый үкү, чоң үкү, жапалак үкү, кулактуу үкү (теликуш) сыяктуу түрлөрү кездешет. Алардын канаттарын аялдардын топусуна тагуу үчүн кармай беришип, санын азайтышууда. Үкүлөр Кыргызстанда гана эмес, дүйнөнүн көп бөлүктөрүндө азайып барат. Мисалы, Азия элдеринде, анын ичинде кыргыздарда үкүнүн тырмагы жин-шайтандан коргойт деген ишеним жашагандыктан, үйлөрүнө илиш үчүн кармап келишет. Бешиктерге үкүнүн тырмагын илип койгондорду да кездештиребиз. Африкада «желмогуздун канаттуусу» деп эсептелгендиктен, аёосуз кырып жок кылып жатышат.

Канымжан Усупбекова
koom@super.kg