Маегибиз башталып жаңыдан кызуусуна киргенде каарманым "сен мени ыйлаттың" деди үнү каргылданып. Гүлнара айым көзүнүн жашын буурчак-буурчак кылып төгүп, дүйнөдөгү эң ыйык, эң асыл, ордун эч нерсе жана эч ким толтура алгыс апасы тууралуу эскерип отурду.

"ӨЗҮМДҮ АПАМА ОКШОШТУРАМ"

– Апам Рабы Дыйканбаева 49 жашында, биздин сыйыбызды көрөр мезгилде өтүп кетти. Апам үйүбүздүн куту, жашоомдун түркүгү, тарбиямдын башаты эле. Ал барда айылдын ити да көзүмө жакшы көрүнчү. Жети баланын энеси болуп, жашым 50гө таяп калса да апама жаш баладай эркелеп, жытын жыттап, сөзүн угуп күч-кубат алгым келет. Апамдын "бир күндүк түйшүгүн көтөрүп, ак сүтүн актай алдымбы" деген ой кылт эткенде кабыргам кайыша түшөт.
Турмушка каныгып, ак-караны ылгап, өз балаңды тарбиялай баштаганда эненин баркын, баасын билет экенсиң. Колумдан келген жакшылыгымды көрсөтүп, тапкан дүнүйөмдү апамдын алдына чачкым келет. Бирок азыр кеч. Апамдын о дүйнө салганына 20 жылдын жүзү болду.
Кыз бала негизи апасына окшош болот экен. Кээде өзүмдү сырттан карап кыймыл-аракетимди, тамак жасаганымды апама окшоштурам. Ал 13тү төрөгөн аял, азыр 10убуз барбыз. Бир туугандарым "баатыр эне болуу жагынан да, берешендик жагынан да апамды сен тарткансың" деп калышат.

"БОШ УБАКТЫСЫ БОЛДУ ДЕГИЧЕ КИТЕП ОКУЧУ"

– Таенем менен чоң энем бир айылдан. Эки кемпир өз ара сүйлөшүп, апам менен атамды үйлөндүрүп коюшуптур. Апам кой оозунан чөп албаган жоош, өтө эмгекчил адам эле. Башка аялдардай болуп көчөдө бирөө менен ушакташып турганын бир да жолу көргөн жокмун. Бош убактысы болсо жанталашып китеп окучу. Күндүз кечке талаада жумушта болот. Кечинде келип үй жумуштарын жасайт да, биздин курсагыбызды тойгузат. Анан түнү менен китеп окуйт. Апамдын жомоктору "бир кара арык кыз болуптур, анан ал өтө ыйлаак экен" деп башталчу. Азыр ойлосом апам бизди эле жомок кылып өзүбүзгө айтып берчү экен. Аны биз кайдан билебиз, берилип көздөрүбүздү алайтып угуп отурчубуз.

"АЙЫЛДАГЫ АЯЛДАРДЫН ИЧИНЕН ЖАЛГЫЗ КОМБАЙНЧЫ БОЛГОН"

– Апам турмушка чыккандан кийин комбайн айдаганды атамдан үйрөнүп алыптыр. Ал кезде жаңы төрөгөн келиндер азыркыдай тыңып алайын деп эс алып жатышчу эмес. Апам да жаңы төрөгөн баласын бешикке бөлөп көтөрүп алып, таң эрте жумушка кетчү. Жумуштан балдардын баарын бирөө карап, калгандары талаада иштешчү. Апам айылдагы аялдардын ичинен жалгыз комбайнчы болгон. Атам экөөнүн планды ашыгы менен аткаргандыгы үчүн алган ордендери үйдө азыр да сакталуу.
Мени апам өтө ыйлаак, үнүң да ачуу болчу деп көп айтчу. Кээде жумуштан нан жапканы чуркап келгенде этектеп коё бербей койчу экем. Мени сөрүгө же белине байлап алып нан жапкан күндөрү болуптур.

"АПАМА БОЛУШЧУМУН"

– Апам балдарына эч качан жаман да, катуу да айткан эмес. Балдар менен урушуп үйгө айтып келсек, кайра өзүбүздү күнөөлөчү. "Бирөө менен уруштуңбу же мушташтыңбы үйгө айтып келбе, ошол жерде калсын" деп калар эле.
Апам өмүрү өткүчө кайнененин колунда жашады. Чоң энем тың, баарын өзү башкарган кыйын киши эле. Апам ал айтмайын өзү билип эч нерсе кылчу эмес. Тамак жасаарда майды да чоң энем өзү ченеп куюп берчү. Кайнене менен келиндин ортосунда кандай келишпестик болбосун апамдын баш көтөрүп каяша айтканын такыр көргөн жокмун. Апама болушуп кээде мен чоң энем менен айтыша кетчүмүн. Мен үчүн апам дайыма туура жана ак болчу.
Апам 4 келин алды, бирине да кайненелик кылып, катуу сүйлөгөн жок. Кийин ойлосом өз келиндерине абысын болуп жүрүп эле өтүптүр. Апам каза болгондо чоң энем "мындан көрө мен өлсөм болмок" деп катуу ыйлады. Кадырын ошондо билди окшойт.

"АПАМ МЕНИ ЭЛЕ КҮТҮП ЖАТКАН ЭКЕН"

– 1996-жыл болчу, Базар-Коргонго концерт менен барып, туулуп-өскөн айылым Кайырмада 2 күн жүрүп калдым. Апамдын кан басымы жогору болуп, натыйжасында инсульт алып, көптөн бери көчөгө чыкпай калган. Мага "Гүлнара кызым, көчөлөрдү көрүп, каналга чейин баргым келип жатат, жетелеп келчи" деди. Аңгыча атам келип "конок келет, азыр тамак даярда" деп калды. Анан чыгабыз деп коюп тамак жасадым. Коноктор келип-кеткиче караңгы кирип кетти. Эртеси апамдын суранычын унутуп коюп Бишкекке келе бериптирмин.
"Ысык-Көлдө Кадыр түн" фестивалына катышып Көлдө жүрүп түш көрдүм. Түшүмдө азуу тишим өзүнөн-өзү үбөлөнүп түшүп калды. Туруп эле дароо айылга жөнөдүм. Апам менен кучакташып эне-бала бир сыйра ыйладык. Мага эмнегедир мени күтүп жаткандай сезилди. Анда баарын түшүнчү, бирок сүйлөй алчу эмес. "Өчпөгөн жылдыз" деген ырымды жакшы көрөр эле, ошону кайра-кайра ырдап бердим. Ыраазы болгондой башын ийкегилеп укту. Ошондо белине чейин муздап калыптыр, молдо келип дем салды. Ошентип мен барган күнү түндө каза болду.
Апамдын көзү өтүп кеткенде анын акыркы суранычын аткара албай койгонумду эстеп, өзүмө аябай капа болдум. Жөпжөнөкөй сураныч эле го, ошондо эмнеге жумуштун баарын таштап салып апамды көчөнүн башынан аягына чейин жетелебедим экен деп өкүнөм, эстеген сайын муун-жүүнүм бошойт.
Дагы бир арманым көзү тирүүсүндө апама арнап бир да ыр ырдабаптырмын. Сөздөрү таасирдүү, кайрыктары жан дүйнөнү козгогон, бийик деңгээлдеги ыр издеп жүрөм. Ошол ырым менен апама эстелик тургузгум келет.

Сүйүн Кулматова
star@super.kg