Адатта үй-бүлөдө ата уулду, эне кызды тарбиялайт деп кабыл алабыз. Мунун айынан кээде кыз атасы, ал эми уул энеси менен ымаласы келишпей калган учурлар кездешет. Мындай болбош үчүн үй-бүлөдө атасы менен кызынын, энеси менен уулунун мамилелери кандай болушу керек экендигин психолог Назира Тилек кызы баяндайт.

"АТАЛАР, КЫЗДЫ АПАСЫ ГАНА ТАРБИЯЛАЙТ ДЕБЕГИЛЕ!"

"КЫЗДА АТАГА ИШЕНИЧ БОЛУШУ ЗАРЫЛ"

– Кыз баланы тарбиялоодо атанын орду чоң. Дегеле үй-бүлөдө атанын өзүнчө сыйлуу орду болуш керек. Кыз бой тартканда атасы менен мамилеси бузулуп, тил табышуу оорлосо, демек, атасы кызы кичинекей кезинде тарбиялоодо катачылыктарга жол берген.
Негизи "кичинекей да, бул эмнени түшүнмөк эле?" деп кайдигер карабаш керек. "Мен деген атасымын, кызды апасы тарбиялайт" дегендердин келечекте кызы экөөнүн мамилелеринин муздашында шек жок.
Ата кызы кичинекей чагында эле ага апасындай көңүл бөлүшү кажет. Кыздарды эркелеткиле, кичинекей экенине карабай аны менен ой бөлүшкүлө, кеңешкиле, сырдашкыла. Атага болгон ишенич балапан кезинен тарта калыптанат. Эгер балалыгында сүр көрсөтсөңүз, кызыңыздан өзүңүздү оолак кармасаңыз, кызыңыздын көзүнчө ичип келип же дагы башка жаман кылыктарды жасасаңыз, бой жеткенде анда мырзалардан оолактоо, чочулоо пайда болот. Атага болгон сый сезим жоголот. Тарбиялайм деп кол тийгизсеңиз, демек, эркектер урат тура деген ой анын аң-сезиминин бир бурчунда орнойт да, кийин турмушунда күйөөсүнөн таяк жесе да кадимкидей эле кабыл ала берет.

"КОЖОЙКЕ" ЭРКЕК БОЛБОГУЛА!"

– Бизде, чыгыш элдеринде атанын орду бийик. Менимче, бул туура нерсе. Атасы сыйлуу үй-бүлөдө гармония болот. Ата – бул каражат таап, үй-бүлөнү татыктуу багып, балдарына мээрим төгүп, балдардын апасын сыйлаган адам. Тилекке каршы, учурда "кожойкеге" айланып калган аталар көбөйүп кетти. Аялы иштейт, өздөрү балдар менен үйдө. "Кожойке" аталардын кыздары адатта эркек кишини сыйлабаган, орой болуп чоңоюшат. Алардын кийин өз үй-бүлөсүндө күйөөсү менен тил табышуусу да кыйындайт. Себеби кезинде ал атасынын үйдө аброю жок экенин көрчү.

"КЫЗЫҢЫЗ СЫРДАШ БОЛГОНУ ЖАКШЫ"

– Кызыңыз кичине кезинде сиз менен сырдашса, бул жакшы жетишкендик. Анын ишениминен чыкпаганга аракет кылыңыз. Кызыңыз да сизди көрүп, ишенимиңизди актаганга аракет кылат. Ар бир кыз чоңоёт, жигиттер менен сүйлөшө баштайт. Мына ошол учурда атасына ишенген кыздар ойлору менен бөлүшөт. Кызыңыздын кайда, ким менен жүргөнүнөн кабарсыз болгондон көрө, анын жашоосун билип турганыңыз абдан жакшы эмеспи.
Баса, тарбия деген бул катуу көзөмөл эмес. Бул кыйыр көзөмөл. Туура багытка салуу. Туура багытка кызыңыздын ишеничине киргенде гана багыттай аласыз. Ал эми кызы атасын сыйлап турушу үчүн эң ириде апасы үлгү катары атасын сыйлап туруусу керек. Себеби балдар көргөнүн кайталайт. Алардын аң-сезиминде көбүнчө көзү көргөн нерсе калыптанат. Өзүңүз чылым чегип, арак ичип алып "Ичпе! Чекпе!" дегенден пайда жок.

"АПА УУЛУН ӨТӨ ЭЛЕ БӨПӨЛӨП ӨСТҮРБӨШҮ КАЖЕТ"

"ӨТӨ БӨПӨЛӨБӨҢҮЗ!"

– Эркек баладан чыныгы мырзаны тарбиялоо да оңой иш эмес. Психологияда "гипер опека" деген түшүнүк бар. Бул өтө эле камкордукка ороп-чулгап салуу. Мындай тарбияны көргөн балдар кийин өз алдынча чечим чыгара албаган, коркок, жаңы нерсени таанып-билүүгө ашыкпаган балдар болуп чоңоюшат. Албетте, сиз энесиз. Уулуңузду жакшы көрөсүз. Бирок анын атасына кошулуп бир жактарга барышына, атасы менен чогуу жумуш жасашына тоскоол болбоңуз. "Ой, мунун бир жери ооруйт, бул кыла албайт, бул алсыз, байкушум" дей бербеңиз.
Балаңыз башка балдар менен сүйлөшсүн, достошсун. Балким, бири менен тил табышса, экинчиси менен урушат. Бирок ал дүйнөнү, адамдарды таанып жатат да. Баласын ким жакшы көрбөсүн, баары жакшы көрөт. Бирок жакшы көрүү деген эркек баланын жумушун алып өзү жасап коюу эмес. Тескерисинче, балага жоопкерчилик алууну, үйдөгү ага бөлүнгөн иштерди, милдеттерди аткарууну үйрөтүү керек. Үй-бүлөнүн жоопкерчилигин моюнуна алып, маселени чече билген, каражат таап баарыңыздарды багып жаткан ата балаңызга жакшы мисал. Аны атасынан оолактатпаңыз.

"АПАСЫНЫН БАЛДАРЫ" – АЯЛЫНЫН СӨЗҮНӨН ЧЫКПАГАНДАР"

"Апасынын баласы" деген мырзалар көбүнчө матриархаттык, башкача айтканда, аялдын орду бийик үй-бүлөдө чоңоюшат. Кийин булар аялынын сөзүн жогору койгон эркектер болушат. Же апасынан бөлүнө албай үй-бүлөсү менен ажырашып, жашоосун жалгыздыкта өткөрүшөт. Бул билинбей эле аң-сезимде калыптанып калат. Демек, уулуңузга атасы сыйлуу экенин көрсөтүңүз (албетте, ата өзү үлгү болушу керек).

"СПОРТ ЖИГИТТИК МҮНӨЗДҮ КАЛЫПТАНТАТ"

– Эгер сиз жалгыз бой эне болуп уул тарбиялап жатсаңыз, аны сөзсүз спортко кызыктырыңыз. Жалаң жигиттердин чөйрөсүндө машыгууларды өткөрүп, жигиттик мүнөздү калыптанткан оң. Анан да балаңыздын ишеничине кириңиз. Уулуңуз үчүн ким үлгү болуп жатканын билиңиз. Балким, ал короодогу чылым чегип, түрмө жөнүндө сүйлөгөн бирөөнү пир тутуп алгандыр. Атасыз өсүп жаткан балага кимге карап түздөнүү керектигин сиз көрсөтүңүз.

"БАЛАГА ҮЛГҮ БОЛГУЛА!"

– Жалпылап айта турган болсок, ата да, эне да бала тарбиялоодо бирдей жоопкерчиликке ээ. "Мен багам, балдарды сен тарбияла" деп таштап койгон туура эмес. Себеби атанын өз орду, эненин өз орду бар.
Дагы бир белгилей кетүүчү жагдай, ата-энелер өздөрү ишке ашыра албай калган кыялдарын балдарына жүктөй беришет. Маселен, өзү бийчи болгусу келип, анысы ишке ашпай калса баласына ошол милдетти жүктөп салат. Минткен туура эмес. Баланын өз оюн уккула, аны менен эсептешкиле. Туура багыттагыла! Таңуулабагыла! Бул анын келечекте өзүн табуусуна жакшы шарт түзөт.
Анан да, ата-энелер, балага үлгү болгула! Жубайлар бири-бирин сыйлап турган үй-бүлөдө адамдарды сыйлай билген, ата-энесин урматтаган балдар чоңоюшат.

Мирлан Өмүралиев
kenesh@super.kg