Дүйнө жүзүндө биз таң калып бүтпөгөн жандыктар көп. Алардын бири – чоң мурун маймылдар.

Бул мурду барбайган маймыл (носач, кахау) Калимантан (Борнео) аралында гана кездешет. Ал мартышка түркүмүндөгү примат, жоголуу коркунучунда турган сүт эмүүчү.

Бул маймылдардын алгач эле көзгө көрүнгөн өзгөчөлүгү – барбайган чоң мурду, бирок мындай өзгөчө мурунга эркек маймылдар гана ээ. Мурдунун узундугу 66дан 75 сантиметрге чейин жетет, ал эми куйругу денесинин узундугундай эле бар. Эркегинин салмагы 16дан 22 килограммга чейин, ал эми ургаачыларынын салмагы мындан эки эсе аз.

Алар 10дон 30га чейин маймылдардан түзүлгөн топтордо жашашат. Анысы гарем (бир эркек, калганы ургаачы) болушу мүмкүн же жалаң эркек маймылдардан түзүлөт. Эркек маймылдар эрезеге жеткенде өзүнүн тобун таштап кетишет, ал эми ургаачылары ошол топто калышат. Тамак издөөдө бир нече топтор биригип чоң бир топко айланышат.

Бул чоң мурун маймылдар токойлордо жашашат. Сууда мыкты сүзүшөт. Бактардан сууга түз секирип, суу астында 20 метрге чейин сүзө алышат. Тайыз суунун ичинде төрт буту менен кыймылдашса, жыш өскөн дарактардын ортосунда эки буттап басышат.

Эркек маймылдардагы чоң мурундун максаты белгисиз. Балким, ал сексуалдык жактан жагымдуу болушу үчүн деп болжогондор бар. Мурду канчалык чоң болсо ургаачысынын көңүлүн өзүнө бурууга мүмкүнчүлүгү жогору деген пикирлер бар. Дагы бир вариантта мурдунун чоңдугу топтогу эркек маймылдын статусун аныктайт деп айтылат. Мурду канчалык чоң болсо, топтогу башка маймылдардын ичинен жогорку орунду ээлейт. Дагы бир версияда чоң мурун эркек маймылдарга үнүн катуу чыгарууга мүмкүндүк берет деп божомолдонот.

Негизинен, жалбырактар жана мөмөлөр менен азыктанышат. Ошондой эле өсүмдүктөрдүн гүлдөрүн жешет. Жупташкандан 170 күн өткөндөн кийин тууйт. Энеси баласын жети ай сүт менен азыктандырат. Жыныстык жетилүүсү 5-7 жашка чейин, эркектери ургаачыларына караганда кечирээк жетилет.

Гулийпа Маметосмон кызы