Кыргыздар салтты катуу кармайбыз. Келин ийилип жүгүнгөн салт да тээ ата-бабадан калган каада. Жалпыга аты белгилүү жигиттердин жубайларын чакырып, мына ошол келин каадасы тууралуу кыска кеп курдук. Азырынча төрт келинди сынайлы, калгандары келерки сандарыбызда.

Эрлан Андашевдин сүйүктүүсү – ПЕРИЗАТ КОПОБАЕВА

Перизат үйдүн эң улуу келини, 23 жашта.
Кесиби – Комузчу, Улуттук консерваторияда 5-курста окуйт.
Жердиги – Нарындын Ат-Башысынан болот, Чүйгө келин болду.
Эрлан “Пекоу” деп эркелетип чакырат.

– Перизат, көшөгөнүн артында отурганда өзүңдү кандай сездиң?
– Көшөгөдө отурган кезимди сөз менен айтып түшүндүрүү кыйын. Бир бөтөнчө сезим болду. 3 күн отуруп зериккен жокмун. Кичинекей кыздар, 5 жаштагы эң кичүү кайним жанымда отурушту. Баарынан кызыгы, кенжетай кайним көрүндүктөрдү чогултуп алып, мага каттырганы болду. Шоколад, суусундуктарды көшөгөнүн артына ташып келгени да эсимде калды.
– Кайната, кайненеңден кеч туруп калган убак болбой койбосо керек...
– Эртең менен туруп, жүгүнүп жүрдүм. Бирок конок тосуп кеч уктагандыктан, эртең менен алардан кеч туруп калган убак болду. Эрте турдум окшойт десем, менден мурда кайненем турган экен, уялып калгам. Аларды мама, папа дейм. Биринчи эле палоо жасап бердим, мактап жешти.
– Келиндер тергейт эмеспи, сенчи?
– Тергебейм. Үч кайним бар. Аларды аттарынан эле чакырам.
– Жаңы келиндин оозуна май салып үйгө киргизет экен...
– Май салбады, бирок Эрлан экөөбүздүн оозубузга “жашооңор таттуу болсун” деп шоколад салышты.
– Келин болуп барганда кайсы көрүнүштү күтпөдүң эле?
– Мени үйдөн алып келатканда башкача болдум. Үйгө кирейин деп калганыбызда Эрландын жээни чалып, “машинадан чыкпай тургула” деди. “Бул дагы бир салт окшойт” деп биз да машинаны бекитип отуруп алыппыз. Бир убакта кайненем эшикти ачтырып, эки жеңебиз чачыла чачып жүгүнтүп, анан үйгө кирбедикпи.
– “Бербегенди берип уялт, келбегенди барып уялт” дейт экен, отко киргизе элек кайындардын үйү калдыбы?
– Туугандарыбыз тынбай отко чакырып жатышат. Колдон келишинче дасторкон жасап барып жатабыз. Чакыра электери да бар, чакырышса эле, барган бизден.

Аида үйдүн эң улуу келини, 22 жашта.
Кесиби – Чыгыш таануучу, учурда өз кесиби менен иштейт.
Жердиги – Баткендин Кызыл-Кыя шаарынан, Оштун келини болду.
Шайырбек Аиданы “алтышка” деп эркелетет.

– Аида, көшөгөдө канча отурдуң?
– Салт боюнча бир жума отурушум керек болчу. Бирок жумушубузга байланыштуу шаарга кайтыш керек болуп, 3 күн эле отурдум.
– Кайындарыңды тергейсиңби?
– Тергейм. Кайнимди “э, бала”, кайын сиңди­леримди “кыз” деп тергеп, сиз деп кайрылам.
– Таң атпай туруп короо шыпырганга жетиш­тиң­би?
– Биз жакта салтты катуу кармашат эмеспи. Келин болуп барган соң көнөсүң да. Ооба, эртең менен туруп короо шыпырып, тамак даярдап жүрдүм. Айылда 1 жума эле туруп, шаарга кайтып келдик. Бирок короо шыпырганга жетишип калдым.
– Ак жоолугуң ар дайым башыңдан түшпөйбү?
– Мага жоолук салынган жагат. Үйдө Шайырбек экөөбүз эле турабыз, ошентсе да жоолукту башымдан түшүрбөгөнгө көнүп калдым. Жолдошум да “сага жоолук сонун жарашат” деп көп айтат. Тамак жасаганда, үй жумуштарын кылганда чачың түшпөй жакшы экен.
– Кайненеңди апа деш кыйынга турбадыбы?
– Жок, кыйын болбоду. Апам мээримдүү, жумшак мүнөз­ сонун жан, дароо эле апа деп алдым.
– Жүгүнө берип белиң талыган жокпу? Дегеле жүгүнүү дегенди кандай түшүнөсүң?
– Көл тарапта келин карыгыча эле жүгүнөт экен го, бизде андай эмес. Кайындарга жаңы келгенде 3 жолудан салам салып, жүгүнгөм. Мен жүгүнүүнү кайын журтка болгон сый деп түшүнөм.
– Алпаруучу жигитибизге кайсы тамакты көп жасап берүүдөсүң?
– Ал айткан тамактын баарын эле жасаганга аракет кылам. Шайырбек көбүнесе суюк тамактарды жакшы көрөт. Ошондуктан эки күндүн биринде кесме жасап ашканадамын.

Кундуз үй-бүлөдө 3-келин, 23 жашта.
Кесиби – Журналист. Учурда “Миң кыял FM” радиосунда ди-джей.
Жердиги – Нарын шаарынан Кочкорго келин болуп түшкөн.
Акбар “аярым” деп эркелетчү, коён жылы кирип келери менен “коёнечка” болуп өзгөрдү.

– Кундуз, “абысын – аңдышкан жоо” дешет...
– Эки абысыным бар. Мен келгенден баштап эле сырдашкандарым, курбуларым да ошолор. Эки жеңем тең акыл айтып, жардам берүүдөн баш тартышпайт.
– Кайнага кырын салбаса, келин кебелбейт экен, тергейсиңби аларды?
– Биздикилер заманбап үй-бүлө. Бирок заманбап дегеним, салтты кармабайм дегендик эмес. Улуу агабызды “шеф” деп тергейм. Анткени кичүү жеңем ошентип тергейт экен, мен да аны туурап алдым. 2-байкебизге болсо “аба” деп кайрылуудамын, азырынча жарашыктуу ат таба элекмин.
– Жаңы келин жаңыдан барганда жаңылат, калтырайт, сүрдөйт...
– Жаш келин болгон соң ар бир ишке кылдат мамиле кылат экенсиң. Бир ишти жасаарда “туура эмес кылып албайын, эгер жакпай калса кантем?” деген ойлор келет. Апамдын инисин – таякемди атынан айтып сүйлөй берипмин. Абысыным айткандан кийин ойлонуп, уялып жүрбөймүнбү. Жакында эле туулган күнүмө айылдан апамдар келишиптир. Жүгүрүп жүрүп жүгүнгөндү унутуп коюпмун. Кийин эстеп өкүнүп калдым. Бул сабак болду, эми антпейм.
– Өкүл ата, өкүл энени кантип сыйлайсың жана алардын милдети эмне деп ойлойсуң?
– Алардын башкы милдети, жаңы үйлөнгөн жаш жубайларга өздөрүнүн турмуштук кеп-кеңештерин айтып, моралдык жактан көбүрөөк жардам берип туруу деп билем. Акбар менен Таалай өкүл атабыз бир күн сүйлөшпөй калса бири-бирин сагынып калышат. 2-3 күндө бир жолугуп, сыр чечишип, ой бөлүшүп келишет. “Алардан биз кембизби?” деп өкүл энем экөөбүз да жолугуп, чайлашабыз.
– Көшөгөңдү кантип сактайсың?
– Салтка ылайык, жаш келин көшөгөсүн өзүнүн уулдарына, келечектеги келиндерине сактап коюшу керек. Мен да көшөгөмдү балдарыма сактап койдум.
– Ырчы баланы эмне менен багуудасың?
– Үйдө болгондо 3 маал тамак жасайм. Ал эми жумушта болсом, ырчыңар айла жок бир эле маал тамак ичет. Сүйлөшүп жүргөнүбүздө “апам жасаган тамактарды жакшы көрөм” дечү. Эми “апам, анан Кундуз жасаган тамактар, м-м...” дей баштады.

Чынара бир үйдүн жалгыз келини, 23 жашта.
Кесиби – Конструктор-модельер. Учурда окуйт.
Жердиги – Оштун Кара-Кулжасынан Алайга келин болуп түшкөн.
Алекс Чынарасын “ананайын, ананайын” деп эркелетип турат.

– Чынара, Алекс ала качып алганбы же салт менен элеби?
– Экөөбүз сүйлөшүп жүрүп, баш кошууну чечкенбиз. Ата-энемдин ак батасы менен баш кошуп, борборго бирибиз “ырдайм” деп, экинчибиз “окуйм” деп келдик. Туура, башында ата-энемде бир аз таарыныч болгон, бирок убакыттын өтүшү менен алар түшүнүштү. Анын үстүнө биз эки эле бир тууганбыз, менден улуу байкем бар. Алекс жалгыз. Алексти ата-энем өз баласындай мамиле жасап эле, калпак кийгизип күйөө бала кылып алышкан. Азыр алардан ынак кишилер жок.
– Силердин үй-бүлө эки башка улуттун өкүлүнөн куралган да, каада-салтты кантип карманасыңар?
– Алекстин улуту орус болгону менен, дини мусулман. Кыргыздардын арасында өсүп-чоңойгон. Салтты, тилди мыкты билет. Ата-энеси эрте жашында каза болуп калышкан. Кайындарымдан апасынын эжеси, анан сиңдиси бар, Ошто турушат. Алар менен тынбай катташып турабыз.
– Сенде тергеп-тескечү кайындар аз турбайбы, жоолук салынбаган заманбап келин болупсуң да...
– Айылда жүргөндө жоолукту башымдан түшүрчү эмесмин. Азыр эми шаарга келген соң өзгөрдүк да. Жолдошум мантыны, оромону жакшы көрөт, ал тамактарды жасаарда жоолукту тысырайта салынып алып ашканага жөнөп калам.
– Кызыңарды бешикке бөлөп бактыңарбы? Өзүң бешикке бала бөлөгөндү билесиңби?
– Балалуу болгондо апамдар «бешик беребиз» дешти. Анан кайра байкем “жел бешикке эле салып бак” деп манеж алып берген. Бирок өзүм конокко барганда кызымды бөлөй коюп жүрүп, бешикке бөлөгөндү билип алдым. Алгач бешикти ысырыктап, андан соң баланы оң тараптан бешикке салып бөлөйт.
– Үйдө уруш эмнеден чыгат, ким баштайт?
– Үйдө кожоюн Алекс. Мен тапканын жасап берип, айтканына көнүп отура берем. Үй жумуштарын кылганга жолдошумдун убактысы деле жок. Таптакыр урушпайбыз дегенден деле алысмын. Өтө деле катуу урушпайбыз. Эгер чыр чыкса, экөөбүздөн тең кетет го дейм. Бирок мен унчукпай калып кутулам. Ал да үндөбөй калат да, бир убакта жазылат.

Бурул Исмаилова
star@super.kg