ТЕСТ: Улуттук валюта - сом тууралуу эмне кызыктарды билесиз?

5000 номиналындагы купюра эл аралык сынакта “Жылдын банкноту” наамына татыган. Эксперттер аталган банкноттун коргоо белгилери мыктылыгын баалашканы айтылган эле.

Улуттук банктын төрагасы: "Кыргыз сому 100 пайыз пахтадан жасалат, анын бышыктыгын камсыздап турат. Пахта буласынан жасалгандыктан, купюраны көп жолу бүктөгөнгө мүмкүн, ал эми пластик акчаны капчыкка салып пайдаланганда гана көпкө колдонууга болот".

Азыркы учурда банкноттордун алдынкы бетинде Улуттук банктын төрагасы Толкунбек Абдыгуловдун колу коюлган. Негизи, акчанын алдынкы бетине Улуттук банктын жетекчилеринин гана колу коюлат.

Жогорку Кеӊештин депутаты Дастан Бекешев 2016-жылы улуттук банкнотторду пластиктен жасоону сунуштап: "Дүйнө жүзүндө кээ бир өлкөлөр көпкө колдонулчу жана акчаны кайра жасатууга кеткен чыгымды азайта турчу пластик купюраларга өтүп жатышат", - деп билдирген. Сунуш колдоо тапкан эмес.

Никель капталган болот. 10 сомдук монета да жаӊыртылып, коргоо белгилери күчөтүлгөн.

Бир катар коомдук активисттер, дизайнерлер 200 сомдук банкноттун жаӊыртылган үлгүсүндө Алыкул Осмоновдун көзү кылый болуп калганын сындап чыгышты. Улуттук банк акындын сүрөтү эски үлгүдөгү банкноттон эле алынганын айтып маалымат тараткан.

Маалыматтарга таянсак, улуу ойчул, акын, мамлекеттик ишмер Жусуп Баласагын 1015-жылы Чүй өрөөнүнө караштуу Баласагын шаарында туулган. Элге анын "Кут алчу билим" поэмасы жакшы тааныш.

Эл арасында кеӊири колдонулуп жүргөн ырым - соода башталганда түшкөн акчаны башка буюмдарга тийгизип сүртүп чыгуу. Бул соода жүрүшсүн, кардар агылып келсин деген мааниде жасалат. Акчага байланыштуу башка да ырымдар көп.

5000 сомдук банкнот 2009-жылдын 2-мартынан бери жүгүртүүдө. Өлчөмү: 156х73 миллиметр. Банкноттун кагазында жарыкка салып кароодо өзгөрүп туруучу түзсүз була камтылган. Кагаз банкноттун алдынкы бетинде чагылдырылган портретти кайталап туруучу суу белгисине ээ.

Туура жооп: "Көп тапкан байыбайт, аз чачкан байыйт". Жарандарды сарамжалдуу болууга үндөгөн белгилүү фраза.

Кылмыш жаза кодексине ылайык, жасалма акча, монета, баалуу кагаздарды өткөрүү максатында даярдаганда, өткөрүү максатында сактаганда, сатып өткөргөндө - мүлкүн конфискациялоо менен 3 жылга чейинки мөөнөткө түзөтүү жумуштарына же 5 жылга чейинки мөөнөткө эркиндигинен ажыратууга жазаланат.

Кыргыз банкноттору жана монеталары: 5000, 1000, 500, 200, 100, 50, 20 сомдук купюралар, 10, 5, 3, 1 сомдук жана 50, 10, 1 тыйындык монеталар. Жалпы кошкондо 6889 сом 61 тыйын болот. Бирок колдонууда 1 тыйындык жок.

Кыргызстанда акча чыгаруучу атайын ишкана жок. Мындан улам кыргыз сому чет элдик компанияларда чыгарылат. Улуттук банктын маалыматына таянсак, Кыргыз сомун англиялык “De La Rue” жана франциялык “Oberthur” компаниялары басып чыгарат.