ТЕСТ: Тыйындын формасы эмнеге тегерек? Эмне себептен кагаз акча колдонуу зарылчылыгы келип чыккан? Тесттен өтүңүз

Кыргыз сомунун купюралары 100 пайыз кебезден жасалат. Анткени кебез целлюлозадан айырмаланып 5 миң жолу бүктөлгөнгө чыдайт. Ал эми целлюлоза кагазы 80 бүктөмдөн кийин эле айрылып калат. Кебезден жасалган купюра жок эле дегенде 1 жылдан 5 жылга чейин колдонууга чыдайт.

Биринчи желим акча алгач 1983-жылы Коста-Рика, Гаити жана Улуу Британиянын Мэн аралында колдонулуп баштаган. Ал АКШнын банкнот басып чыгарган компаниясы тарабынан 100 пайыз полиэтиленден турган материалдан даярдалган.

Банкноттордун эң эле жашы - Евро. Ал 2002-жылдан бери Европа борбордук банкы тарабынан басылып колдонууга берилип келет. Ал “Евроаймакка” кирген 19 өлкөнүн официалдуу жана 9 өлкөнүн улуттук акчасы катары колдонулат.

Дүйнөдө акчанын курсу боюнча эң эле жогору Кувейт динары турат. 1 Кувейт динары 231 сом 40 тыйынга же 3 доллар 32 центке барабар.

Александр Македонскийге чейин тыйынга Кудайлардын же фантастикалык жаныбарлардын сүрөттөрү чегилип келген. Кийин Македонский өзү басып алган өлкөлөрдө мурдагы тыйындарды жок кылдырып, өзүнүн сүрөтү түшүрүлгөн тыйындарды колдонууга бердирген.

Кагаз акча жасоонун зарылчылыгы алгач 910-жылы Кытайда пайда болгон. Ал соодагерлер узак жолдо көп көлөмдөгү металл акчаларды ташып кыйналышкандыгынан улам келип чыккан. Ал кадимки эле кагазга акчанын суммасы жазылган документ болгон. Башка шаарга барган соодагерлер аны көрсөтүп металл акчага алмаштыра алышкан.

Эл аралык уюмдар тарабынан 500 евролук купюра 10 жылдай дүйнө жүзүндө эң көп колдонулган купюра катары эсептелинип турган. Кийин көмүскө экономика ыкмасы менен сол чөнтөккө кеткен акчалар көп учурда накталай акчалар менен жүргүзүлүп, анда 500 евролук купюра көп колдонулары айтылган. Көмүскө экономикага тоскоол жаратууну жана акча айлантууну электрондук түргө өткөрүүгө көмөктөшүү максатында 500 евролук купюраны басып чыгаруу 2014-жылы токтотулган.

Учурда жүгүртүүдөгү кыргыз акчалары жаандан кийин пайда боло турган күн желесинин бардык түстөрүнө боёлгон.

2010-жылы чыгарылган 5000 номиналындагы купюра эл аралык конкурста “Жылдын банкноту” мыкты наамына татыган.

Нумизматика тыйындарды жана акча алмашууну изилдеген илим. Ал алгач 18-кылымда Италияда түптөлгөн.

Улуттук акча, сом Франция менен Мальтада басылып чыгат. Ал эми металлдан жасалган тыйындар Казакстанда даярдалат.

Мурда тыйындар ар кандай: квадрат, ромб, тегерек формаларында болгон. Бирок ошол эле учурда анын баалуулугу металлдын салмагынан көз каранды болгон. Айрым адамдар четинен кесип алып, кайра жаңы тыйындарды жасаган учурлар да кездешкен. Бул нерсени жоюу үчүн ошол учурда Улуу Британиянын тыйын чыгарган сарайында иштеген Исаак Ньютон тыйындарды тегерек формада чыгарып анын четине быдыр түшүрүүнү сунуштаган.

Швейцариянын 50 франкы 2016-жылдын жыйынтыгы менен Эл аралык банкноттор коому тарабынан "жылдын эң кооз банкноту" деп табылган. Ага 2016-жылы жарык көргөн дүйнөнүн ар кайсы өлкөсүнөн 60 банкнот ат салышкан.

Кыргыз Республикасынын эгемендүүлүккө ээ болушунун 25 жылдыгына жана улуттук валютанын жүгүртүүгө чыгарылышынын 25 жылдыгына карата 2017-жылы 17-ноябрда Улуттук банк тарабынан 2000 сом номиналындагы алгачкы нумизматикалык эстелик банкноту чыгарылган.