ТЕСТ: "Тянь-Шань деген бир сөз ойго келсе, мээ сергип, медер кылып толкуп кетем". Аскасы асман тиреген Нарын облусу тууралуу тест

Нарын облусунун Ат-Башы районунда тургундардын басымдуу бөлүгү эт жеп бүткөндөн кийин сөзсүз түрдө сүттөп чай ичүүнү адатка айлантышкан. Ошондой эле айрымдары карандай чайга сүзмө салып ичишет.

Өлкөнүн түштүк аймагында нанды тандырга бышырышат. Ал эми Нарында от жагып бышыруучу буюм көңкө деп аталат. Тандырдан айырмачылыгы камырды атайын табааларга салып бышырышат.

Бишкек шаарында базарлар, эс алуучу жайлар, кафе, ресторандардын көпчүлүгү түнгө чейин иштегендиктен, иш күндөрү деле жумуш убактысынан кийин барып соода кылууга, эс алууга жетишебиз. Ал эми Нарын шаарында көпчүлүк эс алуучу жайлар, базар, кафе-ресторандар күндүзү гана башкача айтканда, жумуш убактысы учурунда гана иштеп, кечинде жабылгандыктан кээде жергиликтүү жашоочуларга ыңгайсыздыкты жаратат. Жашоочулардын көпчүлүгүнө соода кылууга, эс алууга дем алыш күндөрү гана ылайыктуу болуп саналат.

“Жайлоонун салкын таңындай, Жашоонун мөмө шагындай. Жүзүмдөн шаттык ойносо, Жүрөгүм толкуйт Нарындай”. Аталган ыр саптары акын, жазуучу Исабек Исаковдун калемине таандык. Ал 1933-жылы Кочкор районунун Теңдик совхозунда туулган. Аталган чыгарманы азыркы учурда Кыргыз Республикасынын Эмгек сиңирген артисти Асел Турдалиева жана ырчы Элзар Сыдыков ырдап жүрөт.

Кочкор районунун Чолпон айыл аймагына караштуу Туз айылында "Чоң-Туз" кени жайгашкан. Шахтада бронхит, астма, аллергия жана башка ооруларга чалдыккан Орусия, Казакстан жана Кыргыздын туш-тарабынан келген бейтаптар дарыланышат. Учурда шахтадан чыккан кара туз Ысык-Көл жана Нарын облустарына жөнөтүлөт. Ал эми Ара-Көл айылынын чет жакасында 80 метр тереңдиктен чыккан Күйгөн сууга күнүнө ондогон адамдар барышат. Суунун курамындагы күкүрт аллергия жана башка тери ооруларына даба катары колдонулат.

Таш-Рабат – бул уникалдуу архитектуралык эстелик Нарын облусунун Ат-Башы районуна караштуу Кара-Коюн деп аталган эң кооз капчыгайында жайгашкан. Ал Нарын шаарынан 110 чакырым түштүктө, деңиз деңгээлинен 3200 метр бийиктикте. Таш-Рабат Кыргызстандын 15-кылымга таандык эң башкы архитектуралык ажайып жайларынан болуп саналат. Жалаң жалпак таштардан салынгандыктан Таш-Рабат аталып, бүгүнкү күндө дүйнө элинин туристтерин кызыктырган уникалдуу жайга айланган.

Нарын дарыясы Сыр-Дарыянын оң куймасы катары узундугу 534 чакырым, ал эми Чоң-Нарын куймасын кошкондо 807 чакырымга чукулдап чыгыштан-батышты (өйдөдөн-ылдый) карай жер кыртышынын рельефи боюнча капчыгай, коктуларды, тоо арасындагы өрөөндөрдү, ойдуң-түздүктү, ал жактарда жайгашкан шаар-айылдарды аралап агат.

Нарын облусунун эт тартуу өзгөчөлүгү боюнча башка аймактардан устуканды бүтүн бойдон тарткандыгы менен айырмаланат. Кыргыз өлкөсүнүн башка облустарында устукандарды 2 же 3-4кө бөлүп тартышса, Нарында бул көрүнүш уят деп эсептелет. Бодо малдардын айрым гана жиликтерин 2ге бөлүп тартышпаса, дээрлик бардыгы бүтүн бойдон тартылат.

Нарындыктар мал киндиктүү келип, этке көбүрөөк басым жасаары белгилүү. Андыктан Нарынга күйөө бала болчу жигит кой сойгонду гана эмес, жиликтердин аталышын, кайсы жилик кимге тартыларын, башкача айтканда, устукан тартуунун жол-жобосун билиши шарт.

Нарын облусунун Кочкор районундагы айылдардын басымдуу бөлүгү деңиз деңгээлинен 2000 метр бийиктикке жетпегендиктен "Бийик тоолуу аймак" статусуна кирбей калган. Мындан улам бул жактын жергиликтүү жашоочуларына мамлекет тарабынан социалдык жана экономикалык жактан атайын жеңилдиктер каралган эмес.

Нарын облусундагы Достук жана Миң-Куш айылдары СССР убагында шаар тибиндеги айыл макамына ээ болгон. Достук Нарын районунда жайгашкан. Миң-Куш Нарын облусунун Жумгал районунан орун алган. Кыргыз өлкөсү эгемендүүлүк алгандан кийин аталган 2 шаарчадан "шаар тибиндеги айыл" макамы алынып, "айыл" макамы берилген.

Нарын — улуттук сый тамак, эт. Бышкан эт майда тууралып үстүнө чык куюлат. Кесме кошулбайт. Нарын илгертен эле кыргыз, казак, өзбек жана башка элдердин сый тамагы болгон, бирок кыргыздын нарыны эң даамдуу болуп эсептелинет. Кесме кошулган нарын кыргызда "бешбармак" деп аталат. Ошондой эле Нарын географиялык аймагы боюнча монгол тилинен которгондо "кууш, тар" деген маанини түшүндүрөт.

Нарын шаарында троллейбус каттамы 1994-жылы ишке киргизилген. Мындан улам Нарын шаары дүйнөдөгү троллейбус каттаган эң кичинекей шаар болуп эсептелет.

Нарын шаарында бир гана борбордук көчө болгондуктан такси кызматы ары-бери тынымсыз каттап турат. Үйдө отуруп буюртма берип отурбай жолго чыга калып такси кызматын пайдалансаңыз кыйла жеңилирээк болот. Тагыраагы, Нарын шаарында 2 гана каттам болгондуктан, такси келе жатканда манжалардын жардамы менен 1 деп көрсөтүп тоссоңуз 1-каттамдын таксиси, 2 манжаңызды көрсөтүп тоссоңуз 2-каттамдын таксиси токтойт.