"Оору жашарды". Инсульттун белгилери, себептери жана дарылоо жолдору боюнча дарыгер айтып берет

Кыргызстан инсульт илдетинен каза табуу боюнча дүйнөдө эң жогорку көрсөткүчтө. Жыл ичинде илдетке 15 миңден ашуун адам чалдыгат. Анын 45 пайызы өлүмгө дуушар болот.

Акыркы убакта инсульт оорусу жаш балдарда да кездеше баштады. 30-40 жашында инсультка кабылгандар да көбөйдү. Тагыраак айтканда, илдет жашарды.

Инсульттун белгилери, себептери жана дарылоо жолдору тууралуу профессор, Улуттук илимдер академиясынын академиги, Республикалык жүрөк-кан тамыр хирургиясынын жетекчиси Намазбеков Мамбет Намазбекович айтып берет.

- Алгач инсульт тууралуу маалымат берип өтсөңүз? Кандай түрлөрү болот? Кандай себептерден улам адам инсультка кабылышы мүмкүн?

- Инсульт - бул жүрөккө же мээге келүүчү кандын агымына тоскоолдук жаралып, кан тамырлардын бүтөлүшү. Мээдеги кан тамырдан кандын агып же ал жерге кандын уюп калышы дагы инсульт оорусунун келип чыгышын шарттайт.

Инсультту эки негизги категорияга бөлүүгө болот: ишемиялык жана геморрагиялык инсульт.

Ишемиялык инсульт сутканын бардык мезгилинде кармай берет, кээде акырындап башталат: адегенде колу, анан бир жак бети шал болот, андан кийин сүйлөй албай калат. Инсультту неврологиялык ооруканада дарылоо жакшы натыйжа берет. Үй шартында оорулууну дарылоо жана кароо, ошондой эле күчүркөнүүдөн сактоо өтө кыйын. Оорулуу ооруканадан чыгып келгенден кийин жакшылап кароо талап кылынат.

Геморрагиялык инсульт же мээге кан куюу - бул бир же бир нече кан тамырлар жарылып, мээ ткандарын канга толтуруп, аны муунтуп жибергенде пайда болуучу мээ кан тамырларынын кырсыкташынын түрү. Бул зыянга баш сөөктүн ичине кандын топтолушуна алып келиши мүмкүн болгон кысымды кошуу керек. Алар мээде гана эмес, ошондой эле мээ кабыкчасынын деңгээлинде жана мээ карынчаларында болушу мүмкүн.

Геморрагиялык инсульттун ар кандай түрлөрүн табууга болот, бул ар кандай кырдаалда келип чыгышы мүмкүн.

- Бул оорунун жашарып жатканы айтылып келет. Буга эмне себеп болушу мүмкүн?

- Туура айтасыз, учурда инсульт жашарды. Мурда 60 жаштан жогорку адамдар гана ооруса, учурда 20 жаштан жогоркулар деле ооруп жатышат. Буга учурдагы жашообуздагы көрүнүштөр себеп болууда. Бизде көп учурда кан басым жогорулап кеткенине маани бербей жүрө беришет. Жогорку кан басым менен жүрө бергендер ага көнүп калып качан гана инсульт болуп калганда билишет. Ошондуктан убагы менен үй-бүлөлүк дарыгерге кайрылып көзөмөлдөн өтүп туруусу зарыл. Ошол эле учурда көпчүлүк учурларда инсульттун себеби артериялык гипертензия, атеросклероз, жүрөк оорусу, кант диабети болуп саналат. Инсульттун өнүгүү коркунучу жогорку артериялык кан басым, ашыкча салмак, физикалык активдүүлүк төмөн болгон учурда, тамеки чегүү, алкоголь ичимдиктерин ашыкча ичүүдө, эмоционалдык чыңалуу жана стресстерде жогорулайт.

- Үй-бүлөдө жакыны инсультка кабылса тез жардам кызматы келгенге чейин жанындагылар эмне кылуусу керек?

- Белгилер пайда болгон учурдан баштап биринчи 3-4 сааттагы жардам бир топ натыйжалуу.

- Бейтапты башынын астына жаздык же кийимден валик жасап, башты 30°ка көтөрүп кандай гана болбосун горизонталдуу тегиздиктин үстүнө жаткыруу керек;

- Таза абанын келишин камсыздагыла – бөлмөдөгү терезелерди, эшиктерди ачкыла. Жакасынын топчуларын бошотуп, моюнундагы моюн орогучту чечип, галстгугун бошотуу зарыл;

- Куса баштаган болсо, кусунду дем алуу жолдоруна кирип кетүүсүнө жол бербөө үчүн бейтаптын башын капталына буруу керек

- Жардам канчалык эрте көрсөтүлсө, татаалдашуулардан качууга жана инсульттан кийин калыбына келүүгө ошончолук мүмкүнчүлүк түзүлөт.

- Инсульттан кийинки жашоо тууралуу айтып берсеңиз?

- Инсульттун натыйжасында толугу менен өлүп калган мээ клеткалары жаңыланып, кайра жарала албайт. Бирок, гипоксия дайыма эле өлүмгө алып келе бербейт - аман калгандар бир нече убакыттан кийин кадимки жумушка кайтып келишет. Мындан тышкары, мээ жогорку пластикалуулугу менен мүнөздөлөт - бул дени сак клеткалар инсульттан кыйраган адамдар тарабынан аткарылган милдеттерди жарым-жартылай аткара алат дегенди билдирет.

- Инсультту алдын алуу үчүн кандай кадамдарга барышыбыз керек? Канткенде бул ооруга чалдыкпайбыз?

- Инсульттун алдын алууда, биринчи кезекте, атеросклероз, кант диабети жана артериялык гипертония сыяктуу инсульт коркунучун жогорулаткан оорулардан алыс болуу өтө маанилүү. Бул шарттарды тез табууга жана дарылоого жардам берүү үчүн үзгүлтүксүз мезгил-мезгили менен текшерүүдөн өтүп туруу маанилүү. Мындан тышкары, инсульт коркунучун азайтуу үчүн стрессти азайтуу зарыл. Ошол эле учурда артериялык басымды көзөмөлдөө, тамекини таштоо, үзгүлтүксүз спорт менен машыгуу, алкоголду чектөө, кандагы канттын деңгээлин көзөмөлдөө, дене салмагын туруктуу кармоо жана туура тамактануу керек.