Биз сөз кыла турган бездин салмагы 20 граммдай. Бирок биздин акыл-эсибиздин жана боюбуздун өсүүсү, эс тутумубуздун абалы ага түз көз каранды. Ал – моюндагы калкан сымал без. Аталган без ооруга чалдыкса, анда адамдын организми кандай жабыр тартат? Бул тууралуу Бишкектеги Балдарды жана энелерди коргоо улуттук борборунун эндокринология бөлүмүнүн жетекчиси Нуржамал Кушубекова баяндайт.

КАЛКАН СЫМАЛ БЕЗ ЭМНЕ ИШ АТКАРАТ?
Калкан сымал без – йодду сактоочу жана организмдин туура иштөөсүн камсыздоочу 2 гормонду бөлүп чыгаруучу без. Алар курамында йод бар тироксин жана трийодтиронин. Булар адам туулгандан баштап бүтүндөй организмдин өсүүсүн камсыздап, ойлоо жөндөмдүүлүгүн күчөтөт. Эгер организмде йод жетишпей баштаса, анда калкан сымал без ооруга – богокко кабылат. Ооруга кабылган без керектүү деңгээлдеги гормонду бөлүп чыгаруу үчүн күчтөнүп иштеп, чоңоё баштайт. Бара-бара ал алкымдагы нервдерди, кан тамырларды кысат.
Адам йоддун суткалык керектөөсүнүн 90 пайызын тамак-аштан, ал эми 10 пайызын суудан, абадан алат. Йод деңиз абасы менен деңиз азыктарында көп. Ал эми деңизден алыс жашагандар йоддун жетишсиздигине кабылышат. Кыргызстан алардын катарына кирет. Калкан сымал бездин организмге тийгизген таасирлеринен мисал келтирели.
5 жаштан 7 жашка чейинки балдардын организми бат өсүп, калкан сымал без чыгарган гормондорго көбүрөөк муктаждык пайда болот. Эгерде йод жетишсиз болсо, анда аталган бездин иштөөсү төмөндөйт. Баланын эске тутуусу, көрүүсү жана сүйлөө речи начарлайт. Ал тургай бою өспөй, жыныстык жактан жетилбей калышы да мүмкүн. Турмушка чыккан кызда йод жетишсиз болсо, баласы ичтен өлүп же тубаса кретинизм (кем акылдуулук) менен төрөлүп калышы ыктымал. Аялдарда гормондук тең салмактын бузулушунан улам богоктон тышкары мастопатия (эмчек оорусу) сыяктуу оорулар да келип чыгат.

БОГОКТУН ТҮРЛӨРҮ ЖАНА АНЫН БЕЛГИЛЕРИ
Богок 3 түргө бөлүнөт: диффуздук богокто калкан сымал без бир текши чоңоёт. Түйүндүү богокто (узловой зоб) без түйүн түрүндө, ал эми аралаш богокто без текши да, түйүн түрүндө да чоңоёт. Түйүндүү богок залалсыз же залалдуу рак түрүндө болушу мүмкүн.
Калкан сымал без ооруга кабылганда жай иштеп, гормондорду калыптагыдай бөлүп чыгара албай калат (гипотиреоз) же гормондорду өлчөмдөгүдөн көп бөлүп чыгарып, организмди уулай баштайт (гипертиреоз). Гипотиреоз менен гипертиреоздун экөөндө тең жолугуучу оору белгилерине бат чарчап, бат ачуулануу, чачтын түшүшү, унутчаактык, этек кирдин баш аламан келиши кирет.
Гипотиреоздо булардан тышкары жай ойлонуу, тамактын бат-баттан кургашы, үндүн ичкериши жана кырылдашы, ичтин катышы жолугат.
Гипертиреоздо болсо, көздүн чанагынан чыгып кетчүдөй тостоюусу, кан басымдын жогорулашы, дене табынын бат-баттан көтөрүлүшү, жүрөктүн баттан кагышы кездешет.

ДАРЫЛОО ЖОЛДОРУ
Богокко кабылган адам врач-эндокринологго көрүнүп, калкан сымал безин УЗИге тарттырып, гормонго анализ тапшырат. Жыйынтыгына карап курамында йоду бар дары каражаттар чектелет. Богокту убагында дарылабаса, чоңоюп кетет да айлап-жылдап дарылануу керек болот. Залалдуу түйүндүү богок болсо, операция жасалышы мүмкүн.
Организмдеги йоддун өлчөмүн толтуруш үчүн тамак-ашка сөзсүз сапаттуу йоддолгон тузду пайдалануу кажет. Анын 1 граммында 40 микрограммга чейин йод бар. Аны ачык идиште сактоо туура эмес. Себеби йоду учуп кетет.

Канымжан Усупбекова
densooluk@super.kg