«Кыргызымдын жигиттери», «Жымыңдайт жылдыз», «Той ыры» аттуу обондору менен элдин жүрөгүнөн орун алган Тургуналы Нурматов эсиңизде чыгар. Ырчынын таскагы 90-жылдарда чыгып, ал жараткан ыргактарды азыркы муун да сүйүп угат. Көпчүлүктүн сүймөнчүгүнө айланган ырчыга жолугуп, жай турмушта
кеп курдук.

– Жайытын сагынбас ат, жаштыгын сагынбас эр болбойт. Жашыңыз өрдү таяган мезгилде артта калган күндөр эске түшпөй койбосо керек?
– Жаштык десе Талас облусунун Боо-Терек айылы, анда калган балалык, жаштык күндөр көз алдыма тартылат. Атам бизди чынчылдыкка тарбиялады. Аябай катуу кармачу, бирөө менен мушташып, токмок жеп келген күндөрү болушкандын ордуна сабачу эле. Кичине кезимден эле орой адамдарды жаман көрчүмүн. Классыбызда толук бир бала бар болчу, бардыгыбызга кыйынсына берчү. Көргөн сайын аны кинодогу терс каармандардай элестетчүмүн.
4-класстан баштап ырдап, чыгармачылыкка кызыгуум арта баштады. Мандолина ойноп, анча-мынча ырдай да коюп жүрдүм. 6-класста окуп жатканда атам аккордеон сатып берген. Бала кезде керемет нерселерди көрсөң, укмуштуудай жерлерге барсаң баары түшүң болуп чыгат эмеспи. Аккордеон алып бергени кыялым же түшүм болуп калбаса экен деп корко берчүмүн. Мектепти аяктагандан кийин Ош педагогикалык окуу жайына тапшырдым. Ал жерде залкар талант Рыспай Абдыкадыров иштечү. Ал мага атадай камкорлук көрсөтүп, талантымдын өркүндөшүнө салым кошту.

– Андан кийин обологон обондорду жаза баштадыңыз...
– Студенттик кезде пахта тергенге барчубуз. Окууга тапшырганга чейин апамдын жанынан чыкчу эмесмин. Бир туугандардын ичинен апама өтө жакыны мен болчумун. Анткени менден мурун төрөлгөн эки эжем чарчап калып, мени ушунубуз туруп калсын деп атымды Тургуналы койгон экен. Кичинемде көп ооруп, аябай эрке болуп өстүм. Пахтада жүргөн учурларда апама болгон кусалыгым күчөп, алгачкы «Эстейм, апа» деген ырды жазгам.

– Кээ бир ырларыңыздын сөзү дагы, обону дагы өзүңүзгө таандык. Көбүнчө кайсы акындар менен иштешчү элеңиз?
– «Бир баш жакшы, экөө болсо андан да жакшы» дейт эмеспи. Мен сөзгө аябай баа берчү элем. Акылдашып, кеңешип анан жаратчумун. Эргүү келип калса, өзүм дагы калем шилтеп коём. Бир жолу Ошто концерт коюп жүрсөк, бирөө «тойго келип ырдап бербейсиңерби, саат 6да башталат» деп калды. Той деген сөздү уккандан кийин жүрөк туйлап, ушул темада ыр жазгым келип, эртеден кечке отуруп «Той ыры» деген ырымды жазып, тушоосун ошол тойдо кескем. Ушул ырымдын өмүрү узун болду. Той гимнине айланып, тойлордо жаңырып калганда кубанып калам. Жалпысынан 60тан ашык обондорум бар.

– Чыгармачылыгыңыздын добулбасы жаңырып турган учурлар кайсы жылдарга туш келди?
– Чыгармачылыктын гүлдөгөн мезгили 90-жылдарга туура келди. Ал учурда биз концерт коюп жергебиздин жети дубанына бардык. 1990-жылы филармонияда 17 күн концерт койгонбуз. Эл агылып келип, жакшы кабыл алган. Концертте бир тууган иним, гипнозчу Бейшеналы Нурматов өзүнүн өнөрлөрүн элге тартуулаган. Ошол учурда чыгармачылыгымдын жемишин таттым десем болот. Түшкөн каражатка Бишкектен, Таластан үй сатып алгам.

– Эл оозунда элек жок. Сиз тууралуу «Чубак Сатаев өткөндөн кийин анын ырларын автордук ыр катары ырдап чыгып атактуу болуп кетти» деген сөз айтылып жүрөт?..
– Бул жөн эле айтылган кеп. Чубак экөөбүз 10 жылдай бирге жүрдүк. Бири-бирибизге чыгармачылык шык, түрткү берчүбүз. Ал мага жолуккан сайын «Туке, сенин ырларың жакшы» дей берчү. Экөөбүз айылда бирге иштеп жүрдүк. Мен Маданият үйүнүн орун басары, ал Көркөм кеңештин жетекчиси болчу. Тамашалуу ырларды ырдап баарыбызды күлдүрүп калчу.
Бир жолу айылда Жогорку Кеңештин депутаттарын шайлоо болуп калды. Мен Чубакка «кете берейин, менин кызмат ордум сенден жогору, сен кал» дедим. Ал «ээ, Туке, клубду кулпу кайтарат, экөөбүз тең кетебиз» деп тамашалаганын ар дайым эстей берем. Экөөбүз бирге жүрүп эки күн айрылышкан учурубуз болгон жок. Көзү өткөндөн кийин элесине арнап «Жан Чубак» деген ырымды жазгам.

– Тагдырга баш ийбешке арга жок. Башыңыздан көп турмушту өткөрдүңүз. Чыныгы сүйүүгө кезиге албай жатасызбы?
– Биринчи жубайымды ата-энемдин кеби менен алгам. Андан 5 балалуу болдум. Балдарым менен катташып турам. Турмуш экен, эки айрылыш жолго түштүк. Кийинки турмушумдан бир уулум бар, 4 жашка чыгып калды. Чыныгы сүйүүгө кезиктим деп айта албайм. Эки-үч жыл өтсүн, анан айтып берем (күлүп).

– Тургуналы Нурматов дегенде «Кыргызымдын жигиттери» деген ыр эске түшөт. Ушул ырыңызды «намысымдын аркасынан жараттым» деп калчу элеңиз?..
– Бир жолу «Өзбегимдин жигиттери» деген ырды угуп калдым. Аябай таасирдүү жазылыптыр, таасирленет экенсиң. Ошол ырдан кийин эмне үчүн кыргызымдын жигиттери деген ыр болбош керек деген ой пайда болду. Ойлонуп-толгонуп обонун жаздым. Анан мыкты текст издей баштадым. Көп акындарга кайрылып купулума толгон сөздү кезиктире албай жүрдүм. Байдылда Сарногоевге кезигейин деп «Ош базардан» бозо ичет» дегенди угуп, күтүп жүрүп жолуктум. Ал «балам, жаш кезде жолукканда мыкты сөз жазып берет элем» деди. Бир күнү Кыялбек Урманбетовго барып обонду угузуп, «сөзүн жазып көрбөйсүңбү» дедим. Макул болуп, 5-6 жолу кезигип, кеңешип сөзүн жазып бүтүрдүк. Аталган ырдын үстүндө жалпысынан бир жылга чукул иштедим.

– Азыр Тургуналы Нурматов кайда жүрөт деген суроо көп туулат. Эмне менен алек болуп жүрөсүз?
– Бардыгын ден соолук чечет экен. Дениң сак болсо ырдайсың, обон чыгарасың. Азыр тойлорго чакырышат. Ырдап, тамадалык кылып коём. Кээде обон жазгым келет. Жубайыма «сага арнап ыр жазайын» десем «макул» деп күлүп коёт. Учуру келсе, жубайыма арнап жакшы ыр жаратсам деген оюм бар.

– Байкашымча, сабырыңыз суз, көкүрөктө көп өкүттөр бар сыяктуусуз...
– «Ден соолугуң болбосо колуңдан эч нерсе келбейт» деген кеп туура экен. Бардык нерсе адам баласынын саламаттыгына байланыштуу. Эч жериң оорубаса, куландан соо болуп жакшы маанайда жүрөт экенсиң. Бир жериң ооруй калса, эч нерсеге көңүлүң жок боло түшөт.

Султан Төрөбеков
star@super.kg