Өзүбүздө өстүрүлгөн күрүчтөрдү изилдей келгенде, алардан уулуу зат – кадмий чыккан учурлар кездешүүдө. Мунун себептери эмнеде? Кадмий организмге кандай зыяндарды алып келет? Бул суроолорго изилдөөлөр жана фактылар жооп берет.

КҮРҮЧТӨРДӨН ЭМНЕГЕ КАДМИЙ ЧЫГУУДА?
Кызартып боёлгон күрүчтү өзгөн күрүчү деп билбей шашылып сатып алган учурлар баарыбызда кездешет. Аны жууп-тазалаган соң боёгу кетип, кадимки күрүчтөн айырмасы жок болуп калат. “Сатуучу алдаган экен да” деп кейиген менен, андан баары бир тамак бышырабыз. Бирок боёктон улам ошол күрүчкө кандай уу сиңип жана аны кошо жеп жатканыбыз менен ишибиз болбойт.
Билгенге арзан күрүчтү кымбат өзгөн күрүчүнө айландыруу анчалык татаал иш эмес. Ал үчүн кызыл чопону же кызыл кышты упадай майдалап, элеп туруп ак күрүчкө аралаштыруу жетиштүү. Коркунучтуусу – ошол кызыл чопонун же кызыл кыштын курамындагы кадмийди күрүч өзүнө жутуп алгандыгы. Күрүч менен кошо организмге кирген уулуу зат – кадмий акырындап бөйрөктө, боордо жана он эки эли ичегиде топтоло баштайт. Андай күрүчтү алданып же шашып жатып көңүл бөлбөй, айтор, дагы сатып алабыз. Анан андан тамак бышыруу менен өзүбүздү ууландырууну уланта беребиз.
Кадмий денеде көбөйүп кетсе сөөктөр бузулуп, кыйшая баштайт. Бул болсо жан кейиткен оору менен коштолот. Сөөк абдан морт тартып, бат сынма болуп калат. Бул эле эмес, кадмий кан басымды жогорулатып, рак ооруларын чакырат.

ФАКТЫЛАР ДАЛИЛ

• Кара-Суу райондук санитардык эпидемиологиялык көзөмөл борборунун жетекчиси, Ош облусунун башкы санитардык дарыгери Токтайым Разыкова 2010-жылдын августунда берген интервьюсунда: «Өзүбүздүн күрүчтөрдү лабораториядан текшерүүдөн өткөрүп, изилдесек, курамынан кадмий чыкты. Бул металл адамдын ден соолугуна зыяндуу, уулуу зат. Күрүчтү кызартабыз деп курамында кадмий көп кызыл топурактарды кошкон учурлар болот экен. Андай күрүчтөрдүн сатылышына тыюу салдык»,- деп маалымат берген.
• Мамлекеттик санэпидемкөзө­мөлдөө департаментинин санитар­дык-эпидемиологиялык экспертиза бөлүмүнүн баш­чысы Лорита Агайдарова интервьюсунда: «2008-2010-жылдар аралыгында өлкөнүн ар облустарында сатылган күрүчтөрдүн үлгүлөрүнөн алып, текшерүүдөн өткөргөн элек. Кээ бирлеринин курамынан кадмий көп өлчөмдө чыкты. Жалпысынан 20 миң килограмм күрүчтөн аталган уулуу металл табылып, жарактан чыгарылып, жок кылынды»,- деп белгилейт.
• 2009-жылы Орусиянын сайттарында Кыргызстандан Оренбургга алпарылган 2 тоннага жакын күрүчтөн кадмий тиешелүү өлчөмдөн 70 эсе көп чыгып, кайтарылганы жазылган.
• КРнын башкы санитардык врачы Сабиржан Абдикаримов: «2008-жылы өлкөнүн санитардык кызматы 110 миң 892 килограмм түрдүү азык-түлүктөрдү жараксыз деп тапкан. Алардын ичинде күрүч да бар. Ал күрүчтү текшерсек, курамында кадмийдин өлчөмү жогору экен»,- деп маалымат берген.

КЫТАЙ КҮРҮЧТӨРҮНӨН ДА КАДМИЙ ЧЫГУУДА
Кытайда 2010-жылы 196 миллион тонна күрүч өндүрүлгөн. Ал күрүчтөрдүн 10 пайызынан кадмий чыккан. 10 пайызы 20 миллион тоннага жакын күрүчтү түзөт. Экономикасынын өсүшүнө байланыштуу Кытайдын экологиясы булганып жатат.
Уулуу заттар кадмий, мышьяк аба, суу аркылуу тароодо. Ал эми күрүч абадагы жана суудагы кадмийди бат тартып, сиңирип алат. Анын үстүнө Кытайдын кээ бир күрүч плантацияларында өнөр жай калдыктары менен булганган суу пайдаланылат. Андай күрүчтөр экспортко да жиберилет. Алып айтсак, орусиялык сайттардан кадмий менен ууланган кытай күрүчтөрү чек ара постунан кайтарылып жатканын окуп калабыз. Андыктан “Кадмий менен ууланган күрүчтөр Кыргызстанга да келип жатабы?” деген суроо менен Лорита Агайдаровага кайрылдык. Ал “азырынча каттала элек” деп жооп берди.
Жакында эле Кыргызстанда сатууга тыюу салынган арыктатуучу кофе “Ош базарында” сатылып жаткан жеринен алынган. Мурдагы жылы да бизге алынып келинген Кытайдын кургак сүттөрүнүн курамынан уулуу меламин заты чыккан. Ошолорго окшоп кадмий менен ууланган күрүчтөр да кокус кандайдыр бир жолдор менен бажыдан өтүп кетип, текшерилүүгө да кабылбай сатылып жатпасын деген ой туулбай койбойт.

БИЛГЕНИҢ ОҢ

• Кадмий – күмүш түстөгү жеңил, жумшак жана эритүүгө оңой уулуу металл.
• Өзгөн күрүчүн сатып алып жатып, колуңуз менен сүрткүлөңүз. Эгер күрүчтө кызыл сызыкчалар сакталса, анда күрүч таза. Сызыкчалары билинбесе, анда боёлгон.

Канымжан Усупбекова
kenesh@super.kg